Οι πουλιτσές των παιδικών μας χρόνων

Αν υπάρχουν κάποιες αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας των παιδιών της υπαίθρου, από τις ωραιότερες σίγουρα είναι και οι φωλιές των πουλιών, κοινώς λεγόμενες “πουλιτσές”

Βέβαια λίγοι γνωρίζουν, πως η λέξη “πουλιτσά” υπάρχει από την αρχαιότητα, και προήλθε από μια αρχαία ελληνική λέξη “πώλος”, που σημαίνει κοίλωμα σε πέτρινο τοίχο, όπου γεννούσαν οι κότες τα αυγά τους, ή ακόμα και να τα κλωσήσουν.

Από κείμενο του Γεωργίου Ηλ. Κέππα, μαθαίνουμε πως τα παλιά χρόνια συνήθιζαν οι άνθρωποι να φτιάχνουν μια πέτρινη μάντρα γύρω από το οικόπεδο του σπιτιού τους, και από την εσωτερική πλευρά άφηναν φωλιές, και για να γεννάνε οι κότες τους τα αυγά τους, αφού ήταν ελεύθερες, αλλά παράλληλα σηματοδοτούσαν, ότι ο χώρος αυτός τους ανήκει, ακόμα κι αν ο τοίχος ήταν κοινός με τον γείτονα.

Οι φωλιές αυτές, λεγόταν πουλίτσες. Η πουλίτσα, αναφέρει ο Ηλ. Κέππας, προέρχεται από το μεσαιωνικό πουλλί, που βγαίνει από το Οιπουλλίον – πούλλος, που προέρχεται απόν το αρχαίο ελληνικό πώλος. Εύκολα τώρα συμπεραίνουμε πως και η λέξη πουλί, η πουλάδα, είναι παράγωγες λέξεις.

Πουλιτσές λοιπόν τις λέμε ακόμα στην Κρήτη, και μάλιστα είχαμε και τις χτιστές φωλιές στα παλιά πέτρινα σπίτια, που τις είχαν φτιάξει επίτηδες, για να φωλεύουν τα σπουργίτια, και αυτό για να έχουν ένα εκλεκτό μεζέ για τα παιδιά τους.

Είχαν λοιπόν από δυο τρεις, πέντε, μέχρι και είκοσι τέτοιες φωλιές στους τοίχους, φτιαγμένες από οι λαιμούς σπασμένων σταμνιών. Δυο τρεις φορές ανέβαινε ο ιδιοκτήτης με σκάλα, και έπαιρνε τα πουλάκια από τις πουλιτσές, και τα έκανε με αυγά μια καλή τηγανιά! Φαγητό ιδιαίτερα αρεστό, κυρίως στα παιδιά!

Τα σπουργίτια δεν γεννάνε μονάχα μια φορά την Άνοιξη, γεννάνε αυγά δυο και τρεις φορές το χρόνο, από Μάιο, μέχρι και Σεπτέμβριο! Πάντα τα παιδιά θαύμαζαν τις φωλιές, και τον τρόπο που τις χτίζουν τα πουλιά, και ιδιαίτερα τις χελιδονοφωλιές. Μπορούσαν με τις ώρες να παρακολουθούν πως χτίζεται η φωλιά τους, και όλη τη περαιτέρω εξέλιξη.

Τα παιδιά της υπαίθρου, πάντα είχαν μια ιδιαίτερη και διαρκή αδυναμία στα πουλιά και στις πουλιτσές, και τα μεν πουλιά τα κυνηγούσαν με σφεντόνες ή πέτρες, για δε τις πουλιτσές, έκαναν ειδικές εξορμήσεις στην εξοχή, συνήθως σε ομάδες, και ήταν οι λεγόμενοι πουλιτσολόγοι! Τους ενδιέφεραν όλων των ειδών οι πουλιτσές, με προτίμηση βέβαια εκείνες των μεγαλύτερων πουλιών, όπως είναι οι πέρδικες, οι φάσες, τα τρυγόνια, τα ορτύκια, οι τρουλίδες, τα κοτσύφια, οι τρουλίτες (κορυδαλοί) κλπ. Άλλοι βέβαια οι τρουλίτες, και άλλες οι τρουλίδες, που αυτές ήταν μεγαλύτερα πουλιά από τους τρουλίτες.

Πολλές φορές πήγαιναν και τη νύχτα με φακό, κάτω από διάφορα δένδρα, μουριές λεμονιές πορτοκαλιές, ντάλωναν τα πουλιά με το φακό επάνω στο δένδρο, όπου το φως τα ζάλιζε, και με ένα πλατύ ξύλο το χτυπούσαν και το έβαζαν στην τσάντα. Με αυτόν τον τρόπο κυνηγούσαν κυρίως τα σπουργίτια. Καθώς πουλιτσολογούσαν και προχωρούσαν, όλο και κάπου πεταγόταν κάποιο πουλί, το οποίο πρόδιδε τη φωλιά του, και έτσι εύκολα μπορούσαν να την βρουν, και αν είχε ξεπετασάρια πουλιά, τα έπαιρναν. Τώρα ανάλογα πως ήταν η φωλιά,μπορεί να είχε αυγά ή γδυμνά πουλάκια, ή να είχαν τα κακά μαλάκια. Υπολόγιζαν τις ημέρες, και πήγαινα ξανά, σε μια βδομάδα ή περισσότερο, για να πάνε να πάρουν τα πουλιά. Τα μεγάλα πουλιά της φωλιάς που ήταν έτοιμα να πετάξουν, τα έλεγαν μάνες. Μπορούσαν να γυρίζουν από το πρωί μέχρι το μεσημέρι, για να βρουν μόνο μια φωλιά!

Μια πουλιτσά για τα παιδιά του χωριού, περνά τα εξής στάδια: Χτίζει – πυρώνει (έχει αυγά) – έχει γδυμνά πουλάκια – έχει πουλιά με τα κακά μαλλάκια – έχει πουλάκια με τα καλά μαλάκια – έχει ξεπετασάρια, έχει μάνες έτοιμες να πετάξουν – τα πουλιά πετάξανε!

Σε κάθε γύρα που έκαναν οι πουλιτσολόγοι, πάνω κάτω γνώριζαν τα σημεία που θα ήταν πιθανά σημεία για φωλιές, και το μόνο που ήθελαν, ήταν να ακούσουν το ανεπαίσθητο τιτίβισμα των νεοσσών, ή να δουν να πετάγεται ξάφνου η μάνα, έντρομη από τη φωλιά της. Πλέον ήταν θέμα χρόνου να βρεθεί και η πουλιτσά! Το ίδιο κι αν έβλεπαν ένα τρουλίτη να κρατά ένα σκουλήκι στο στόμα, καθισμένος επάνω σε μια πέτρα, και εδώ ήταν θέμα χρόνου, να παρακολουθούν από μακριά, για να δουν σε ποιο θάμνο, αγούδουρα, ή άλλο φυτό θα πάει να ταΐσει τα μικρά του.

Υπάρχει η φράση “Το χαζό πουλί, αμοναχό προδίδει τη φωλιά του”, και πράγματι αυτό συμβαίνει τις περισσότερες φορές!
Παρόλο που κάποια πουλιά όπως η πέρδικα ή ο τρουλίτης, όταν έχουν φωλιά και πυρώνουν τα αυγά τους, ή όταν έχουν μικρά πουλιά, προσπαθούν να παραπλανήσουν με κάθε τρόπο τον άνθρωπο, για να μην εντοπίσει τη φωλιά τους! Εν τούτοις πάλι δεν τα καταφέρνουν, διότι την πονηριά τους την γνωρίζει και ο άνθρωπος! Αυτά τα πουλιά, όταν περάσει άνθρωπος από κοντά, δίνουν ένα φτερό και πετάγονται, πάνε λίγο παραπέρα, και αμέσως πέφτουν κάτω, κάνοντας ότι είναι σπασμένη η φτερούγα τους, ή κάνουν ακόμα και τα ψόφια, πέφτοντας ανάσκελα! Θέλουνε έτσι να κάνουν τον άνθρωπο να νομίσει πως δεν μπορούν να πετάξουν, και να πλησιάσει να τα πιάσει, ή ακόμα και να νομίσει ότι είναι νεκρά! Έτσι, σε άφηνε να τα πλησιάσεις αρκετά, μόλις όμως τα πλησίασες, πάλι εκείνα με ένα νέο φτερό (φτερούγισμα), πετάγανε λιγάκι παραπέρα, κοκ!

Τώρα, τι θέλουν να πετύχουν μ’ αυτό; Απλά αυτό που επιδιώκουν, είναι να σε απομακρύνουν, όσο μπορούν περισσότερο από τη φωλιά τους, το ίδιο γίνεται κι αν πρόκειται για ζώο!

Αγαπημένες φωλιές των παιδιών κάποτε, ήταν εκείνες του κοτσυφιού, γιατί τα πουλάκια ήταν μεγάλα, και πολλές φορές η μάνα τους, τους τα έκανε αργά μια ωραιότατη σούπα με ρύζι! Φυσικά τι να πούμε για τις πέρδικες, που έκαναν 20 με22αυγά, και άλλοτε έπαιρναν τα αυγά αυτά για να τα κάνουν ομελέτα, άλλοτε περίμεναν να βγούνε τα περδικάλια, και να πάνε κατόπιν να τα πιάσουν! Όμως και τα μικρά μικρά, περδικάλια ήταν εκπαιδευμένα από τη φύση, και όταν πήγαινε κάποιος κοντά τους, εκείνα έπεφταν ανάσκελα, και έκαναν τα ψόφια!

Τώρα βέβαια ένα εκπαιδευμένο άτομο, μπορούσε εύκολα να διακρίνει δυο μικροσκοπικά ποδαράκια ανάσκελα, να προεξέχουν προς τα πάνω! Κάποιες φορές πάλι, όταν εύρισκαν μια περδικοφωλιά, έβαζαν μπροστά “το σχέδιο μπατανία”!
Αυτό θα πει, πως πρέπει να πάνε μια νύχτα αλλά σύντομα, με φακό και μια μπατανία ή σεντόνια και να τη πετάξουν επάνω στο σημείο που ήταν η φωλιά! Δύσκολη βέβαια επιχείρηση, διότι εύκολα η πέρδικα θα έπαιρνε χαμπάρι τι γίνεται από το θόρυβο. Έπρεπε αυτός που πάει, να είναι αλαφροπάτητος, να πετάξει γρήγορα επάνω την μπατανία, και παράλληλα να πιέζει στα πλάγια να μη πεταχτεί η πέρδικα και καταφέρει να ξεφύγει! Αυτή η τεχνική βέβαια, άλλοτε έπιανε, άλλοτε όχι, και τσάμπα ο νυχτερινός περίπατος!

Όταν έπιανε όμως, η χαρά όλων ήταν μεγάλη!

Τα παιδιά λοιπόν στα χωριά, όπως καταλαβαίνουμε, δεν είχαν τις σημερινές ευαισθησίες στο ζωικό βασίλειο, αντίθετα, είχαν έρωτα με τις πουλιτσές, που τα μάγευαν τόσο, που θα μπορούσαν να ανέβουν ακόμα και στο πιο ψηλό κλαρί, για να δούνε τι έχει μέσα η φωλιά! Πολλές φορές είχαν και μεγάλες λαχτάρες, γιατί ανέβαιναν μεν στο ψηλό κλαρί, έβαζαν το χέρι στη φωλιά, αλλά αντί πουλιά, έπιαναν φίδι! Είναι γνωστή η αδυναμία των φιδιών στα αυγά και τα μικρά πουλάκια, ανέβαινα σέρνοντας κρυφά τη νύχτα, αιφνιδίαζαν τη μάνα που ήταν στη φωλιά, την κατάπιναν αλλά και ότι άλλο εύρισκαν μέσα!

Το πουλί λιναρίδι, έκανε φωλιά κυρίως επάνω στα κυπαρίσσια, επειδή το ίδιο είχε ένα λαδί χρώμα, και ταίριαζε με το χρώμα το κυπαρισσί. Κανένα παιδί δεν θα δίσταζε πάντως να ανέβει επάνω στο πιο ψηλό κυπαρίσσι, και να πάρει τα πουλάκια! Μπορούσε επάνω σε ένα κυπαρίσσι να υπήρχαν και πέντε φωλιές από λιναρίδια, συνήθως τα μικρά τα έπνιγαν επιτόπου, και τα έβαζαν στην τσέπη τους, μετά κατέβαιναν!

Άλλοτε πάλι μπορούσαν να ανέβουν στην κορυφή ενός πλατάνου, για να κατεβάσουν τα κορακάκια – μάνες, και να παίξουν απλώς μαζί τους, μια και υπήρχε και η κατηγορία πουλιών, όπως γεράκια, καλιακούδες, ζιγαρδέλια, χελιδόνια, σουσουράδες κλπ, που για διαφορετικούς λόγους αυτά δεν τα έτρωγαν ποτέ.

Υπήρχε και μια συνήθεια, να παίρνουν πουλιά από τη φωλιά και να τα βάζουν σε κάποιο κλουβί, και να τα έχουν στο σπίτι τους, για να ακούν το κελάηδισμα τους. Αυτό το έκαναν σε κοτσύφια, ζιγαρδέλια (αηδόνια της Κρήτης), σε φάσες κλπ.

Διάφορα λαογραφικά

Οι πουλιτσές πάντα ήταν μια πρόκληση για τα παιδιά, και αυτό το γνώριζαν οι γονείς τους, έτσι όταν τα έπαιρναν κι αυτά στον θέρος, τους έλεγαν:

“Θερίζετε ογλήγορα, και όποιο κοπέλι θερίζει πιο καλά, αυτό θα βρει στο τέλος τη πουλιτσά”!
Καμιά φορά τους έλεγαν το ίδιο και στη νηστεία του Πάσχα, ότι “Όποιο παιδί νηστεύει και τις 40 μέρες, αυτό θα βρει τη πουλιτσά”!

Φυσικά είχαμε και μαντινάδες…

“Οντε θα ιδείς ντελικανή, χαρά την έχεις κόρη,
σα το κοπέλι που θα βρει, τη πουλιτσά στ’ αόρι”
“Σε ένα κλαδί δυο πουλιτσές, αν τύχει και παντήξεις,
η χαμηλή φτωχού πουλιού, είναι και μην αγγίξεις”
Ακόμα και τραγούδια, όπως λέει το παρακάτω Μεσαρίτικο.
“Κυράδες όσες έχετε πουλιά ξεπετασάρια,
καλά να τα κουρνιάζετε, να μη σας φαν τα στάρια”
Δεν εξέλειπαν βέβαια και τα αστεία του δασκάλου, όταν ο πατέρας ρωτούσε για την πρόοδο και βαθμολογία του γιου του…

“Α ο γιός σου! Μούρνα 8, χοχλιούς 9, πουλιτσές 10”!

Κείμενο: Γεώργιος Χουστουλάκης